Дьону үөрдэ сырыттарбын: cэһэн
Обложка

Дьону үөрдэ сырыттарбын: cэһэн

Якутскай

Саха сиринээҕи кинигэ издательствота

1967

83 с.

Краткое содержание

Саха народнай суруйааччыта Софрон Петрович Данилов “Дьону үөрдэ сырыттарбын” диэн сэһэнэ 1965 сыллаахха оҕолорго аналлаах бастыҥ литературнай айымньылар иһин республиканскай конкурска бастакы бириэмийэни ылбыта. Ааҕааччы олох киэҥ аартыгар үктэнээри сылдьар оҕолор тустарынан Наташа Уйгурова дневнигыттан билсиэҕэ.
Муус устар 1 күнэ, чэппиэр. Бүгүн сааскы сынньалаҥ кэнниттэн аан бастакы үөрэх күнэ. Сарсын онус кылаас оҕолоро сүүрбэ хонукка производственнай практикаҕа барар буоллулар. Уолаттар ремонтнай-механическай заводка, автогаражтарга, оттон алта кыыс гастрономическай маҕаһыыҥҥа бараллар. “Тугу, хайдах үлэлээбиккитин бэлиэтэнэн иһиҥ” диэбиттэригэр, Наташа дневник сурунарга сананар.
Муус устар 2 кунэ, бээтинсэ. Сарсыарда тоҕус чаас ааһыыта завуч Олимпиада Филипповна кыргыттары улахан гастрономҥа илтэ. Практиканнарынан директоры солбуйааччы Иван Иванович дьарыктанар диэн буолла. Биэс кыыс улахан маҕаһыыҥҥа, оттон Наташа Нагорнай диэн филиалга барар буолла. Наташаны көнө уҥуохтаах, курбалдьыйбыт эдэр дьахтар көрүстэ. Прилавок иһигэр киирээтин кытта, Анна Андреевна илиититтэн ылан, түгэх хоско киллэрдэ. Хос кэҥэс эрээри, дьааһык, куул бүөлээбит буолан, кыараҕастыйан көстөр. Эбиэккэ диэри кыыс дьааһыктары, хордуоҥка хоруопкалары сааһылаталаата. Кууллары эмиэ, Анна Андреевнаны көмөлөһүннэрэн, муннукка чөмөхтөөтө. Хосторун иһэ быдан кэҥии түстэ. Эбиэт кэнниттэн истиэнэни оппуохалаата, муостаны, түннүктэри, остуолу сууйда. Наһаа сылайда эрээри, Нагорнай маҕаһыыныгар кэлбититтэн олох кэмсиммэтэ.
Муус устар 3 күнэ, субуота. Анна Андреевна хайгыырыгар соло буолбат. Наар кэмпиэтинэн, бирээнньигинэн сыҥалыыр. Киэһэлик, аан хоһу сууйа сырыттаҕына, Коля таарыйда. Кинилэр гаражка аҕыстан киэһэ түөркэ диэри үлэлииллэр үһү. Киэһэ дьиэтигэр кэлэригэр Анна Андреевна кэмпиэт, бирээнньик суулаан биэрдэ. Аккаастанан көрбүтүн олох истибэт, өһүргэниэх курдук.
Муус устар 4 күнэ, баскыһыанньа. Маҕаһыыннарыгар хара сарсыардаттан атыылаһааччы бөҕө. Наташа Анна Андреевнаҕа атыылыырыгар көмөлөстө: кини этэринэн, саахары, бэчиэнньэни ыйаата, консервалары, килиэби ылан биэртэлээтэ. Анна Андреевна наар эт атыылаата. Кини эти талларан мачайдаспат, онон дьон үксэ хом санаалаах барар. Наташа ордук биир эмээхсини аһына санаата. Кыра эт ылаары гыммытыгар, Анна Андреевна уҥуоҕу ыйаан биэрдэ. Кинини телефоҥҥа ыҥырбыттарыгар, кыыс уҥуохтаах эт оннугар үчүгэй куһуогу ыйаата. Анна Андреевна адьас автомат курдук, ыйааһыныгар саҥа ыйаан иһэн ыла охсор. Наташа оннук гыммат, дьоҥҥо итэҕэс биэриэм диэн олох санаата буолбат. Дьиэлииригэр Анна Андреевна эмиэ хара күүһүнэн суумкатыгар бородуукта укта. Наташа аккаастана сатаата да, букатын истиэн баҕарбат, хамнаһыҥ кэриэтэ диир. Таһырдьа тахсыбыта, Коля көһүтэн турар эбит. Киэһэ киинэҕэ “Гамлетка”сырыттылар, олус сөбүлээтилэр.
Муус устар 5 күнэ, бэнидиэнньик. Наташа бүгүн өрөөтө. Кыргыттар бэһиэ буолан хайыһардаатылар. Дьүөгэлэрэ маҕаһыыннарын олус сөбүлээбиттэр. Күнүс дьиэтигэр төннөн, хойукка диэри таҥас сууйда. Ийэтэ үлэтиттэн кэлэн үөрдэ, хайҕаата. Аҕата үс саастааҕар өлбүт буолан Наташа кинини өйдөөбөт. Аҕатын туһунан ийэтэ элбэҕи, үчүгэйи кэпсиир. Аҕата сэрииттэн адьас инбэлиит киһи кэлбит, өр олорботох. Үһүс сылыгар сэриитин баастара бэргээн, өлбүт. Ити үс сылы ийэтэ саамай дьоллоох сылларынан ааҕар. Билигин кини машинистканан үлэлиир. Наташаны хайаан да үрдүк үөрэххэ үөрэттэрэр, идэлээх үлэһит оҥорор санаалаах.
Муус устар 6 кунэ, оптуорунньук. Анна Андреевна докумуонун бэрээдэктиир кэмигэр Наташа бэйэтэ атыылаата. Кини атыылаһааччы баҕатын толорорго кыһалла сатаата. Эти, балыгы, атыны даҕаны астыныахтарыгар диэри талларда. Төһө да сылайдар, дьиэтигэр сүргэтэ көтөҕүллэн кэллэ. “Сарсын эмиэ үгүс дьону үөрдэргэ кыһаллыам,” дии санаата.
Муус устар 8 кунэ, чэппиэр. Бүгүн, бэҕэһээ эмиэ астына үлэлээтэ. Биир оҕонньор “мичээргин дьонтон харыстаабат буол” диэтэ. Наташа онно дьэ өйдөөтө: бүгүн дьон Анна Андреевна ыҥырбытыгар тоҕо барбатахтарын. “Бар дьонум, мин мичээрбин итэҕэйиҥ! Мин эһигиттэн хаһан да мичээрбин харыстыам суоҕа!”
Муус устар 9 күнэ, бээтинсэ. Анна Андреевна докумуонун улахан дороххой кумааҕыга суулаан аҕалбытыгар, кумааҕы үрүт өттүгэр “Ленинградтааҕы советскай эргиэн институтугар ылыы быраабылата” диэн бөдөҥ суруктааҕын кыыс аахта. Урут Наташа ол туһунан санаабат этэ, оттон билигин бу идэни букатын атын хараҕынан көрдө. Ханнык институтка киирэрин билигин дьэ чопчу өйдөөтө. Коляҕа уонна ийэтигэр кэпсээбитин, дьоно улаханнык сэҥээрбэтилэр.
Муус устар 10 кунэ, субуота. Сарсыарда маҕаһыыҥҥа тиийбитэ - директоры солбуйааччы Иван Иванович кэлэн олорор эбит. Анна Андреевналыын өр олордулар, ботур-итир кэпсэтэллэр. Наташа кинини итэҕэйбэттэрин эрэ истэн хаалла. Киэһэ барарыгар Анна Андреевна суумкатыгар толору бородуукта укта, Наташа эмиэ кыайан аккаастаммата. Баран иһэн Коляны көрүстэ, кини “маҕаһыынтан атыылаһыахха эрэ сөп, уоннааҕыта уоруу буолар” диэбитигэр, Анна Андреевна тоҕо киниэхэ босхо биэрэрин дьэ эргитэ санаата. Ол иһин бородуукталаах суумканы күүлэҕэ дьааһык кэтэҕэр хаалларда.
Муус устар 11 кунэ, баскыһыаннъа. Күнүс улахан маҕаһыынтан кырдьаҕас киһи кэлэн саҥа аҕалбыт эттэрин эттээтэ. Наташа ол киһиттэн Анна Андреевна эти улахан сыанаҕа атыылыырын биллэ.
Муус устар 12 кунэ, бэнидиэннъик. Наташа бүгүн өрөөтө. Киэһэлик Коля кэллэ. Кыыс Анна Андреевна кэһиитин төттөрү илдьибитин, эт сыанатыгар мунаахсыйарын доҕорунаан үллэһиннэ. Кинилэр Колялыын сэттис кылаастан ыла биир паартаҕа олороллор. Коля — көнө, чиэһинэй, куттамсаҕа суох уол.
Муус устар 13 күнэ, оптуоруннъук. Наташа маҕаһыыҥҥа кэлбитэ, Анна Андреевна Иван Ивановичтыын олороллор эбит. Кэпсэтэллэриттэн иһиттэххэ, иккис атыылааччы сотору тахсыахтааҕын Анна Андреевна олох сөбүлээбэт эбит. Иван Иванович эт кинилэр маҕаһыыннарыгар эрэ атыыланыахтааҕын этэн баран барда. Күнүс Наташаны хатаан баран Анна Андреевна ханна эрэ бара сырытта. Ол кэмҥэ Наташа фактураны көрбүтэ, эти кырдьык улахан сыананан атыылыы сылдьаллар эбит. Анна Андреевна кэлбитигэр эппитин дьахтара кыыһыран уларыйа түстэ, урукку кэрэтэ ханан да суох буолла. Киэһэ Анна Андреевна эмиэ урукку курдук күлэн-үөрэн Наташаҕа үчүгэйкээн куоптаны бэлэхтии сатаабытын ылбата. Колялыын сүбэлэһэн баран Наташа сарсыныгар дирекцияҕа бара сылдьарга сананна.
Муус устар 14 кунэ, сэрэдэ. Дирекцияҕа, Иван Ивановичка эт сыанатын буккуйалларын кэпсээбитигэр, киһитэ сүрдээҕин уордайда. Аан хоско кэтэһиннэрэн олорто, онтон сотору кабинеттан тахсан эргиэн инспекциятын уонна местком үлэһитин батыһыннаран аҕалла. Нагорнай маҕаһыыныгар тиийбиттэригэр Анна Андреевна букатын кыһаллыбат, олус холку сылдьар эбит. Витринаҕа баар этин сыанатын уларыта охсубут, онон сымыйа сигнал диэн дьоно төнүннүлэр. Барбыттарын кэннэ Анна Андреевна Наташа үрдүгэр түстэ, сууттатыам диэн куттаата уонна дэлби саанна. Бу күн, киһи эрэ буоллар, эти дьиҥнээх сыанатынан атыылаата. Наташа практиката бүтүөр диэри мантан барбат кытаанах санааны ылынна. Бүгүн туох буолбутун Коляҕа кэпсээбитигэр “ким эрэ сэрэппитэ буолуо” диэтэ.
Муус устар 15 кунэ, чэппиэр. Маҕаһыыҥҥа завуч Олимпиада Филипповна кэлэ сырытта. Наташаны таһырдьа ыҥыран таһааран кэпсэттэ, бэҕэһээҥҥи айдааны истэ охсубут. Киэһэ ийэтигэр кэпсээбитигэр дэлби айманна, “уурай” диэн көрдөстө. Наташа отпускаҕа барбыт дьахтар кэлэн солбуйуор диэри үлэлииргэ быһаарынна.
Муус устар 16 күнэ, бээтинсэ. Бүгүн алдьархайдаах күн кэлэн ааста. Анна Андреевна сааммытын ситистэ...
Муус устар 17 кунэ, субуота. Бэҕэһээ эбиэт саҕана Наташаны таһыттан хатаан, Анна Андреевна ханна эрэ бара сырытта. Киэһэлик кассаттан харчы сүттэ диэн соһутта. Иван Иванович Курбатов диэн эдэр милиционердыын маҕаһыыҥҥа кэллилэр. Наташаны харчыны ылбыккын диэн ыххайдылар. Курбатов Наташа сонун сиэбиттэн тиийбэт харчыны булан ылла. Иван Иванович Наташа кэтэн турар таҥаһын туппахтаары гыммытыгар, Коля ойон киирэн түҥнэри саайан түһэрдэ. Курбатов оҕолору отделениеҕа илдьэн доппуруостаата. Завуч Олимпиада Филипповна хантан эрэ истэн кэлэн кинилэри хайҕаата, начальникка киирэ сырытта. Начальник оҕолору ыҥыран барытын сиһилии сурунна уонна дьиэлэригэр ыыталаата. Киэһэ Наташа дьиэтигэр кылааһын оҕолоро бүтүннүү кутулла түстүлэр, мунньахтаатылар. Комсорг Витя председатель буолла, оттон Галя суруксуттаата. Кинилэр Нагорнай маҕаһыыныгар быыстала суох кэтэбили олохтуурга быһаардылар. Табаарыстара кэлэн барбыттарыттан Наташа сүрдээҕин үөрдэ, чэпчээтэ.
Муус устар 18 кунэ, баскыһыанньа. Анна Андреевна арыыны үрдэтэн атыылыы турарын көрөн уолаттар дирекцияҕа сүүрдүлэр. Иван Ивановичка итэҕэйбэккэ кэпсээбэтилэр. Милицияҕа сүүрбүттэрэ, дежурнай аахайбата. Аны эргиэн инспекцията хатанан хаалбыт эбит.
Муус устар 19 кунэ, бэнидиэннъик. Сарсын Наташа практикатын тиһэх күнэ. Өйүүн маҕаһыыҥҥа иккис атыылааччы кэлиэхтээх. Онон сарсын Анна Андреевна соҕотоҕун атыылыыр тиһэх күнэ. Наташа күнүс эргиэн инспекциятыгар бара сырытта. Бучугасов диэн инспекторы көрсөн туох буолбутун сиһилии кэпсээн биэрдэ.
Муус устар 20 күнэ, оптуорунньук. Анна Андреевна уонна Иван Иванович дьэ харыларыттан харбаттылар! Уолаттар Анна Андреевна арыыны үрдүк сыанаҕа атыылыы турарын көрдүлэр. Наташа Бучугасовка телефонунан эрийэн биллэрээтин кытта Бучугасов, младшай лейтенант Курбатов уонна Иван Иванович массыынанан тиийэн кэллилэр. Бучугасов бэрэбиэркэлээн, фактуралары көрөн, арыы сыаната чахчы үрдэтиллибитин итэҕэйдэ. Бучугасов аагы Иван Ивановичка баттатаары көрдөөбүтэ: Колялыын суохтар эбит. Наташа таһырдьа ыстанна.
Оҕолор бары куорат балыыһатын травматологическай отделениетыгар таҕыстылар. Коля атаҕын эчэппит эбит. Кини маҕаһыыҥҥа туох буолбутун кэпсээтэ. Анна Андреевна Иван Иванович кулгааҕар тугу эрэ сибигинэйбитин көрбүт уонна хараҕын кинилэртэн араарбатах. Иван Иванович муннукка баар долбууртан, тирээпкэ суулаах тугу эрэ ылан сонун сиэбигэр уктубутун көрбүт. Киһитэ таһырдьа ыстаммыт. Коля кэнниттэн эккирэппит. Иван Иванович Коляны самосвал анныгар аспыт, хата суоппар көрө охсубут буолан атаҕын эрэ таарыйтарбыт. Иван Иванович элбэх харчылаах куотан истэҕинэ суоппар тутан ылбыт эбит.
Наташа сааскы куорат устун дьиэлээн истэ. Кини эргиэн үлэһитэ буолар баҕа санаата мөлтүөхтээҕэр эбии күүһүрдэ. Эргиэн үлэһитэ ханнык да идэттэн итэҕэһэ суох үчүгэй идэ. Таптаатахха, сөбүлээтэххэ - дьоҥҥо туһалыыр идэ барыта үчүгэй. Бу түбэлтэ Наташа быһаарыныытын өссө ордук күүһүртэ...
Саха прозатын чулуу маастара Софрон Данилов айымньытын сүрүн геройа ис дууһатын, туругун ааҕааччыга итэҕэтиилээхтик тиэрдэр. “Дьону үөрдэ сырыттарбын”диэн кэрэҕэ, үтүөҕэ угуйар умсугутуулаах сэһэни ааҕыҥ, сэргээҥ!

Кинигэ ис хоһоонун кылгастык кэпсээтэ ведущай библиограф Илларионова Саргылана СӨ Национальнай библиотеката. Оҕо ааҕар киинэ

Данилов, Софрон Петрович
Дьону үөрдэ сырыттарбын : cэһэн / Cофрон Данилов. - Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд- вота, 1967. - 81, [2] с.

Войдите в систему, чтобы открыть документ

Материалы по теме
Вам будет интересно