Сүрэх тэбэрин тухары: роман
Обложка

Сүрэх тэбэрин тухары: роман

Якутскай

Саха сиринээҕи кинигэ издательствота

1977

620 с.

Краткое содержание

Ромаҥҥа 1960-с сыллар ортолоругар биир нэһилиэккэ үөрэх сылыгар тиийбэт кэм иһигэр өй – санаа тыҥааһыннардаах көстүүлэрдээх кэмэ ойууланар. Ол курдук, саҥа үөрэх сылыгар Сергей Петрович Аласов төрөөбүт дойдутугар Арыылаахха история учууталынан ананан кэлэр. Бу оскуолаҕа кинини кытта бииргэ үөрэммит Надежда Алексеевна, Мария Ивановна, уонна үөрэппит учууталлара Иван Иванович Пестряков, Всеволод Николаевич Левин үлэлииллэр. Надялаах Сережа өссө эрдэ оҕо саастарыттан бэйэ – бэйэлэрин сэҥээрсибит түгэннээхтэр. Онтон оскуоланы бүтэрбит сылларыгар иккиэн педагогическай институкка үөрэнэ киириэх буолбуттара. Ол сайын сэрии буолбутугар Машалаах Надя Сенялаах Сережаны сэриигэ атааран хатыҥ анныгар туран хаалбыттарыттан ыла сүтэрсибиттэр. Сергей сэриигэ сылдьан Надя Иван Иванович Пестряковка кэргэн тахсыбытын истибит. Кини сэрии кэнниттэн үлэлээн, онтон учуутал үрдүк үөрэҕин бүтэрэн, атын оройуоннарга үлэлээн баран, быйыл төрөөбүт дойдутугар кэлбитигэр Всеволод Николаевич кинини итэҕэйэн онус кылаастарга кылаас салайааччытынан аныырга туруорсубутун, бары да бу кылааһы ыарарҕатар буолан, саҥа учууталы онустарга кылаас салайааччытынан аныыллар.
Оскуола директора Федор Васильевич Аласовтыын онус кылааска киирбиттэригэр, онно тута Юра Монастырев хадаардаһан иһэн, саҥа учуутал атыннартан атыннааҕын өйдөөн эйэ дэмнээхтик билсиһэн барбыттара. Бары бу колхоз ыччаттара эбит. Кылаас салайааччыта оҕолорун олохторун билсиһэ Гоша Кудаисовтаахха тиийэн, аҕалара итирик дьонугар айдаара сылдьарыгар түбэһэ түһэн үөрэнээччитин көмүскэһэр. Бу үөрэх сылыгар саҥа идэни ылбыт эдэр учуутал Саргылана Тарасовна Кустурова мунчаарар түгэннэрэ элбэхтэр. Ордук кини ордук, төһө да үрдүк үөрэхтэммитин иһин, бэйэтин учуутал быһыытынан ситэ -хото илигэ санаатын баттыыр.
Маҥнайгы чиэппэр түмүгүн таһаарыыга завуч Аласовы былырыын куһаҕан диссипилиинэлээх кылааһы, быйыл биллэрдик тупсарбытын бэлиэтээбитэ. Онустар кырдьаҕас холкуостаах Л. М. Бахсытовы кытта көрсүһүү кэнниттэн хайыһарынан Толооҥҥо, оскуола былааҕын күөрэччи көтөҕөн тиийэн, нэһилиэк бастакы коммунистара Кымов уонна Петров уҥуохтарыгар сылдьыбыттара. Кырдьаҕас учуутал Всеволод Николаевич бэйэтэ саҥа туттарбыт дьиэтин сатаҕай тутуулаах кулууп дьиэтигэр библиотекаҕа кыараҕас хоһу анаабыттарын сөбүлээбэккэ, бу дьиэтин уонна бэйэтэ муспут кинигэлэрин дьон туһаннын диэн колхоз библиотекатыгар бэлэхтиир.
С.Т. Кустурова 6 кылаастарга “Мин аптаах эбитим буоллар” диэн темаҕа сочинение суруйтаран, оҕолор кинини таптаан, итэҕэйэн ис санааларын арыйбыттарыттан дьолломмутун С. П. Аласов “Эн учуутал буоларга анаан төрөөбүт эбиккин” диэбититтэн идэтин сөпкө талбытын итэҕэйэн, дьоллоно сырыттаҕына завуч “Бу сочинениеҥ биир эмит инспектор хараҕыгар түбэстэҕинэ мөҕүллэрбит чахчы. Идейнай, политическай алҕаска буруйдуохтарын сөп”- диэбититтэн кыыс санаата күлүгүрбүтэ. Онтон ахсыс кылаас оттомноох үөрэнээччитэ Устин Толбонов география уруогугар Иван Ивановичка “Хаһыаты ааҕыахха наада” диэн тылы ыһыктыбытыттан сиэттэрэн, коллективка айдаан тахсар. Завуч итини барытын Аласов тэрийэр уонна ускайдыыр диэн бигэ эрэллээх буолан Аласовы мантан үүрэр санааны ылынар.
Онус кылаас оҕолоро “Эдэр большевик ” хаһыат 1929 сыллааҕы нүөмэригэр Толоон сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрээччилэрэ ыччат звенотун тэринэн үлэлииргэ быһаарыммыттарын ааҕан, онно үлэлээбиттэри кытта сирэй көрсөн кэпсэтэн баран, колхоз председателэ Кардашевскайга бара сылдьыбыттара биллибитигэр завуч Иван Иванович кыыһын Лираны туох да иһин колхозка хаалларбат санаалаах. Кырдьаҕас учуутал Всеволод Николаевич өлбүтүгэр Арыылаах икки күн дириҥ аһыыга сыппыта.
Чиэппэр түмүктэнэрэ чугаһаабытыгар педсоветка оҕолор куһаҕан сыаналарын түргэнник көннөртүүр сорудах турбута. Үрдүк бырыһыаны эккирэтии үлүскэнигэр сыыһалар тахсыталаабыттарын туһунан сурах үөрэх салаатыгар тиийбитин кэннэ, онус кылаастарга физика уруогун кэмигэр учуутал А. Г. Кылбанов Вера Лукинаттан Нина Габышева дневнигын былдьаан ылбытыттан айдаан тахсар уонна норуот үөрэҕириитин оройуоннааҕы салаатын сэбиэдиссэйэ К. С. Платонов “Аласов С. П. оскуола үлэтин атахтыыр иирсээни тэрийбитин уонна майгы – сигили өттүнэн сатарыйбытын иһин учууталлыырыттан ууратарга” диэн бирикээһэ тахсан Арыылаахтары аймыыр. Ити курдук Аласовтан саамай күндүтүн, таптыыр үлэтин былдьаатылар. Онон, райком бюротугар кини дьыалатын көрөр буолуохтаахтар. Дьэ онно кини кырдьыгын дакаастаһыа.
Бу кэмҥэ Сергей Петрович онус кылаастарын дьиэтигэр үөрэтэр. Атын кылаастары кини консультациятынан Сектяев үөрэтэр. Надежда Алексеевна дьиэтиттэн чемоданын ылан тахсаҕыттан, Хастаеваҕа кэлэн олорор. Үөрэх салалтатын сэбиэдиссэйэ кэлэн мунньахтаабытын кэнниттэн Аласовы үлэтиттэн ууратар бирикээс оскуола салалтатын аатыттан Иван Иванович модьуйсуутунан тахсыбыта чуолкайданар. Оскуола дириэктэрэ Ф.В. Кубаров К.С. Платоновтан кинини дириэктэрдиириттэн босхолууругар көрдөспүтэ. Онтон колхоз председателэ Е. Кардашевскай уонна партийнай тэрилтэ секретара А. Аржаков буоланнар колхозтаахтар С. П. Аласовы көмүскүүллэрин истэн аһара улахан алҕас тахсыбытын сабаҕалаабыттара. Аласов олорон биэрбэт быһаарыныыны ылыммыта. Колхоз партийнай тэрилтэтин секретара А. Аржаков кини бу боппуруоһу тус бэйэтинэн иҥэн – тоҥон бэрэбиэркэлээн, хайаан да үлэһиттэр оҕолорун үөрэнэр кыһалҕаларын быһаарыахтааҕын өйдөөбүтэ.

Кинигэ ис хоһоонун кэпсээтэ Альбина Иванова

Данилов, Софрон Петрович
Сүрэх тэбэрин тухары : Роман. - Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1977. - 610 с.

Войдите в систему, чтобы открыть документ

Материалы по теме
Вам будет интересно